Zespół filmowy „X”

W 1971 roku, po kolejnej reorganizacji rodzimej kinematografii, powstały nowe Zespoły Filmowe, czyli studia produkcyjne, kierowane przez wybranych reżyserów oraz zatrudnionych przez nich kierowników produkcji i literackich.

Zespół Filmowy „X” został utworzony przez Andrzeja Wajdę, który zaangażował Barbarę Pec-Ślesicką jako kierowniczkę produkcji i Bolesława Michałka jako kierownika literackiego.

Wajda chciał, aby jego Zespół realizował trzy zadania:

• produkował filmy z partnerami z innych krajów;
• przyciągnął do studia wybitnych twórców rodzimego teatru;
• przygotował grunt dla grupy ambitnych debiutantów.

W „Iksie” zrealizowało filmy wielu reżyserów, m.in.:

• Agnieszka Holland (Aktorzy prowincjonalni, Kobieta samotna, Gorączka);
• Feliks Falk (Wodzirej, Szansa);
• Janusz Kijowski (Indeks, Kung-fu);
• Andrzej Żuławski (Diabeł);
• Janusz Majewski (Sprawa Gorgonowej);
• Marcel Łoziński (Jak żyć);
• Tadeusz Chmielewski (Wśród nocnej ciszy);
• Janusz Zaorski (Matka Królów);
• Ryszard Bugajski (Przesłuchanie).

W Zespole Filmowym „X” powstał także Czterdziestolatek, popularny serial Jerzego Gruzy, a także Jan Serce, serial telewizyjny Radosława Piwowarskiego z Kazimierzem Kaczorem w roli głównej.

Realizacja filmu jest skomplikowanym procesem. Zespół Filmowy zwykle odpowiadał za nabycie praw do adaptacji, napisanie scenariusza, rekrutację ekipy filmowej. Przed wyjazdem na plan zdjęciowy musiał jeszcze uzyskać zgodę na realizację filmu, ale gdy to się stało, to przez okres zdjęciowy i potem montażowy cieszył się względną swobodą od nacisków cenzorskich. Te pojawiały dopiero po zmontowaniu filmu i przekazaniu go do tzw. kolaudacji, podczas której niejednokrotnie nakazywano usunięcie niektórych scen lub nakręcenie dokrętek. W najgorszym razie gotowy film kierowano do wąskiej dystrybucji lub nawet na półki.

13 grudnia 1981 r. został ogłoszony stan wojenny. 1 maja 1983 r., Zespół Filmowy „X” został rozwiązany z powodu działalności opozycyjnej. Zakazano wyświetlania filmów, m.in. „Przesłuchanie”, Ryszarda Bugajskiego, „Kobieta samotna” Agnieszki Holland i „Człowieka z żelaza” Andrzeja Wajdy. Prawa licencyjne do filmów zostały przekazane do Zespołu Filmowego „Perspektywa”, następnie do Studia Filmowego „Zebra”, a obecnie należą do Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych.